• عنوان كتاب: مطالعه تحلیلی تاریخ مصر و شام و جزیره (تاریخ محلی و جغرافیای تاریخی مصر و شام و جزیره)
• مؤلف: دکتر محمدرضا شهيدي پاك
  • Title: Analytic study of the history of Egept Syria, Mesopotamia (Local history and historical geography of Egept and Syria, Mesopotamia )
  • Author: MohammadReza Shahidi pak Post- Doc in philosoohy

• ناشر: انتشارات سرای کتاب
• محل نشر: قم
• سال نشر: 1397
• موضوع: تاریخ مصر- تاریخ شام – تاریخ جزیره – جغرافیای تاریخی- تاریخ محلی
• شابک (ISBN): 5-35-9880-600-978

معرفی کتاب:

مصر، شام، جزیره سه واژه ای است که همچنان تاریخ با آن ها ساخته می شود و شاخص ترین نمونه مورد مطالعه آکادمیک(َAcademic Case Study) برای کاربرد نظریه های عمده و بنیادین علوم انسانی بویژه علوم سیاسی، انسان شناسی، الهیات در جهان است. هلال خصیب و سوریه قدیم از دیر باز محل فرهنگ ها و تمدن هایی از دوره های باستانی آشوری(دروازه ایشتار، بابل) و هخامنشی و سلوکی و ساسانی و در دوره اسلامی شاهد دولت های اموی، عباسی، فاطمی، ایوبی، ممالیک و عثمانی بوده است.

جنگ جهانی اول از جزیره با پیاده شدن سربازان انگلیسی و هندی در دهانه اروند رود در هفتم نوامبر 1914 آغاز شد و جنگ جهانی دوم که به علت اشتباهات عهدنامه ورسای(7مه1919) بود و تأثیر زود و مستقیم آن در جهان اسلام در مصر و شام و جزیره آشکار شد. براساس این سیر پیوسته در مصر و شام و جزیره، تاریخ علم نیست علم آینده است. و حوادث منطقه مانند کانال سوئز(1976) دارای نتایج پیشرو و دارای ابعاد جهانی است. از سیوطی تا کسینجر حدود پنج قرن می گذرد. سیوطی مصر را جهان کوچک در برابر جهان بزرگ دانسته است. و کسینجر برای صلح جهانی اهمیت مصر و برای کنترل جنگ به اهمیت شام و جزیره تأکید می کند و می­نویسد: مصر و شامات دو محور اصلی صلح و جنگ در خاور میانه هستند ورود به جنگ در خاور میانه بدون مصر ممکن نیست و استقرار صلح در آنجا بدون سوریه انجام پذیر نیست. 500سال پیش از کسینجر این مورخ مصری از جایگاه مصر و شام و جزیره در تاریخ جهان نوشته است. در تصور او تاریخ ایده ئولوژیک مصر و شام و جزیره نسبت برابر با تاریخ جهان دارد. سیوطی مورخ عهد ممالیک مصر و شام بار انتولوژیک و هستی شناختی تاریخ مصر را برابر با تاریخ جهان دانسته است. او مصر را العالم الصغیر، سلیل العالم الکبیر نامیده است. و مابعد الطبیعه تاریخ مصر و شام نقطه تأثیر در تغییرات تاریخ جهان است و او به اهمیت بار هستی شناسی تاریخ مصر در رابطه با تاریخ جهان و تغییرات دور و دراز تمدنی آن توجه کرده است. شهرهای مصر و شام و جزیره داری بنیان پویا شهر ایدئولوژیک هستند. قاهر و بغداد و دمشق و بیت المقدس نماد شهر و ایده ئولوژی از دوران باستان با عنوان سیاست کعبات شروع شده و در جنگ کعبات، همه کعبات از کعبه مصر عین شمس و کعبات حران و دمشق و بیت المقدس و هیکل بهود در برابر کعبه اسلام باطل شد.

ظهور اسلام جایگزین سرزمین امن جدید به جای سرزمین امن قدیم است. سوره بلد در قرآن، تاریخنگاری شهر مکه به عنوان سرزمین امن در برابر سایر بلاد است. مناسک حج ابراهیمی که تحریف شده بود، احیا شد و سایر مسیرهای حج بویژه حج به قبله اول ادیان یعنی بیت المقدس منسوخ شد و به تدریج با پایان جنگ های صلیبی برای همیشه خط حج مسیحی باطل شد. چنانچه نتیجه پیروزی اسلام در جزیره العرب، بطلان کعبات بود، شکست کعبات مصر ایران شام و حبشه و یمن در برابر کعبه مکه آغاز این سیاست بود که آخرین تلاش سرهنگ مسیحی رومی، ابرهه را در مکه درهم شکست و آغاز تاریخنگاری قرآن از نسبت قدرت حجاز به قدرت مصر و شام جزیره است که پیش از هفتصد بار مورد نزاع ایران و روم بوده است و به نوبت در موضع سرزمینی و موقعیت امپراطوری ایران و روم قرار گرفته است. سیاست انتقال قدرت از حجاز به کوفه در برابر سیاست اموی- عثمانی انتقال پایتخت از مدینه به دمشق، برای کنترل جزیره که کلید سلطه بر مصر و شام است، تأثیر زود به بار آورد، خطر روم از کعبه دور شد، نزاع داخلی به مرزهای شام منتقل شد و زمینه های استمرار فتوحات باقی ماند. از سویی واحد تحرک و تغییر در این منطقه اراده انسان است و مصر و شام به عنوان پدیده­ای که با تغییرات دائم سیاسی – اجتماعی است.

مصادر متقدم و منابع معاصر و خاورشناسان به آن تصریح کرده اند که شامات مرقعه جهل تکه یی از مجموعه عقاید و مذاهب بسیار مختلف است و امکان ارائه اقدام جامع مشترک در مسئله ارض مقدسه، در مصر و شام و جزیره برای ایجاد صلح پایدار وجود ندارد و جنگ دائمی در این منطقه اجتناب ناپذیر است. براین مبنا تاریخ مصر وشام و جزیره به نوعی بخشی از تاریخ ادیان جهانی و بخشی از تاریخ اروپا و قسمتی از تاریخ محلی کشور مصر، سوریه، عراق و اردن است. اهمیت اراده انسانی از دیگر سو، همواره محرک ذائقه های سیاسی اجتماعی شرق شناسی انگلیسی و آمریکایی است که همواره در صدد زنده کردن تاریخ اسلام در مصر و شام و جزیره هستند زیرا آنها براین اعتقاد قدیمی هستند که قونیه تا رقه دارای ژنتیک ثابت و مکان و زمان ثابت تاریخی در حافظه تاریخی ملل است و شباهت تاریخ به تاریخ، شباهت آب به آب است. و لذا در محدوده مکانی از قونیه تا غوطه و رقه در فواصل زمانی متفاوت قدرت ها در برابر یکدیگر به نزاع پرداخته اند. و این منطقه میز شطرنج . کلیت ثابت نزاع نیروهای اسلامی و شیعی و مسیحی و یهودی شبیه هم بوده است. چنانچه کوهن اظهار داشت ارتباطی بین شرق شناسی و مطالعات آن و سیاست روز وجود دارد. او می نویسد: کتاب موسوعه مطالعات خاورمیانه چاپ 1976 نوعی جنگ جامع است و نویسنده اش آن را پایه ای محکم برای سیاست آمریکایی قرار داده است.

مؤلف این اثر معتقد است شرق شناسی بیش از نیم قرن است که می خواهد با تعابیر جدید جعرافیایی از مصر شام و جزیره به شمال آفریقا و خاورمیانه در نیمه قرن بیستم به جای مغرب و افریقیه و خاورمیانه بر شامات و جزیره و ایران برای استفاده از تاریخ و جغرافیا در منافع نوین خود در شرق به وسیله شرق شناسی استفاده کند. این همان مسئله پویایی تاریخ در مصر و شام و جزیره بر اساس برخورد اراده انسان غربی و شرقی است.و اظهار می دارد: پژوهش حاضر نتیجه پیشین تحقیقات خود در تاریخ مصر وشام و جزیره می باشد.

كتاب حاضر با عنوان« مطالعه تحلیلی تاریخ مصر و شام و جزیره با عنوان فرعی: تاریخ محلی و جغرافیای تاریخی مصر و شام و جزیره» ، تأليف دكتر محمد رضا شهيدي پاك عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد اسلامي تهران مركز و استاد برجسته دانشگاه آزاد اسلامي قم با شماره كتابشناسي: 3964452 و با رده بندي كنگره : 1397/4ف9ش/25 DT و رده بندي ديويي : 462/297كه توسط انتشارات علويون قم در تابستان 1397 براي اولين بار در قطع وزيري متوسط و با جلد شميز چاپ و منتشر شده است . کتاب 468 صفحه دارد. مؤلف در پيشگفتار مفصل با يك نگاه خواننده از اهداف و اهمیت مطالعه تاریخ مصر، شام و جزیره آگاه مي سازد. و مطالب تحقیق خود را در هفت بخش و چهل و یک باب که بعضی باب ها به چند فصل و قسم و موضوعات فرعی، دسته بندی نموده است که عناوين هريك از بخش ها و باب ها ، فصول و قسم ها با عنوان كتاب و محتوا ها ارتباط منطقي دارد.

این اثر کاملاً یک اثر علمی و یکی از منابع مهم و برای دانشجویان مقاطع مختلف تاریخ و پژوهشگران در باره تاریخ مصر، شام و جزیره در دوره های تاریخی پیش از اسلام و پس از اسلام, مفید است.

محتواي مطالب كتاب :

مقدمه: مؤلف پس از پيشگفتار مفصل در مورد اهمیت مطالعه تاریخ و جغرافیای مصر، شام و جزیره را بیان کرده است و مسئله پژوهش و اهمیت موقعیت استراتژیک منطقه خاورمیانه و شامات از جمله: مصر، شام، جزیره و ایران و اهداف شرق شناسان را در اجرای سیاست های استعماری و بروز جنگ هایی که در این ناحیه وجود دارد، را در اثر خود بیان کرده است، مطالب کتاب را به شرح زیر دسته بندی نموده است:

بخش اول: کلیات و مقدمه تاریخ مصر و شام و جزیره

بخش دوم: تاریخ مصر در دوره اسلامی در قرون وسطی

باب اول: مقدمه ای بر مصر پیش از اسلام

باب دوم: انتقال مصر باستان از مصر به اروپا و آمریکا: تأسیس شهر ممفیس، سرنوشت نمادهای مصر باستان کاربرد معاصر نمادها

باب سوم: ایران باستان و مصر- موادریه

باب چهارم: مصر پس از اسلام

باب پنجم: وصف جغرافیایی مصر پس از ظهور اسلام

باب ششم: شهرهای اسلامی در مصر

باب هفتم : فتح مصر و فرهنگ توسعه اسلام در مصر

باب هشتم : تاریخ مصر و شام و جزیره و عراق از دیدگاه و تاریخنگاری حضرت علی(ع)

باب نهم : عصر والیان راشدین در مصر

باب دهم: توقف و خروج انسان از تاریخ، علی(ع) در میان گرگ ها و کرم های انسان نما

باب يازدهم: قدرت فتوحات در اختیار دولت اموی- استفاده از سپاه شام برای نابودی قدرت درحجاز، جزیره و مصر

باب دوازدهم: مصر در عصر والیان اموی

باب سيزدهم: معسگر مصر در عصر خلفای عباسی

باب چهاردهم : تأسیس خلافت و امپراطوری فاطمیان: تاریخ سیاسی اجتماعی مصر و شام:کارکرد ایده­ئولوژی در تاریخ

باب پانزدهم: فاطمیان در مغرب و افریقیه

باب شازدهم: فتح نهایی مصر- فاطمیان در مصر: تاریخ سیاسی اجتماعی فاطمیان مصر: دوره نخست دولت فاطمی در مصر عصر شکوه

باب هفدهم: تأسیس اصالت و پویش و تعالی و توسعه معارف و فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر فاطمیان- 210 سال تعالی و شکوه تمدن اسلامی

باب هجدهم: حج در مصر

باب نوزدهم: دولت زنگیان و ایوبیان در مصر و شام

باب بيستم: تاریخ سیاسی دولت ممالیک(درمصر و شام)- (648-923هـ.ق- 1382-1517م)

باب بيست يكم: فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر ممالیک

بخش سوم: تاریخ شام دوره اسلامی در قرون وسطی، تاریخنگاری محلی و جغرافیای تاریخی شام

باب اول: انعکاس شام باستان در منابع تاریخی و جغرافیای اسلامی در قرون وسطی

باب دوم: ویژگی شهرهای اسلامی شامات در قرون وسطی- جعرافیای تاریخی شام

باب سوم: شکل گیری قدرت اسلامی جدید در شام: تغییر معادلات قدرت در شام براساس موازنه قدرت در ایران

باب چهارم: تاریخ سیاسی امویان دمشق

باب پنجم: جنبش ها و نهضت های شام

باب ششم: تاریخ شامات از چشم انداز دول حاکم در حلب: جغرافیای تاریخی حلب: تاریخ محلی حلب

باب هفتم: تاریخ جنگ های صلیبی: رخدادی از شامات در یک فصل

باب هشتم: تفرقه امارات و دول اسلامی و تفوق صلیبی- دولت های کوچک محلی موازی عصر سلطه سلجوقیان و صلیبی در شامات و ثغوران با جزیره و آناطولی

باب نهم: تاریخ سیاسی فاطمیان در شامات

باب دهم: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر ایوبی در شام

باب یازدهم: فرهنگ و تمدن اسلامی عصر ممالیک در شامات

بخش چهارم: تاریخ جزیره در دوره اسلامی در قرون وسطی

باب اول: جزیره- تبار واژه- جغرافیا- پیشینه تاریخی

بخش پنجم: تاریخ تشیع و اهل بیت در مصر و شامات و جزیره

باب اول: تاریخ تشیع و اهل بیت در مصر: اهل بیت در آثار دانشمندان مصر ودر چهار فصل

باب دوم: پراکندگی جغرافیایی و تاریخی تشیع در شامات در یک فصل

باب سوم: باب سوم مهدویت در مصر، شام و جزیره

بخش ششم: مصر و شام و جزیره در دوره عثمانی

باب اول: جزیره در دوره عثمانی: شروع جنگ جهانی اول بین عثمانی و انگلیس از جزیره

باب دوم: مصر در دوره عثمانی: قاهره پایگاه اصلی انگلیس در جنگ جهانی اول و در شش فصل

باب سوم: شامات در دوره عثمانی

بخش هفتم: مصادره و مآخذ و منابع مصر و شام و جزیره

باب اول: مصر و شام و جزیره در مراجع معاصر و منابع خاورشناسی در پنج فصل و سه قسم

باب دوم: مصادر و مآخذ و منابع نگاری مصر و شام در آثار ایرانی و عرب معاصر

در صفحات پاياني كتاب فهرست منابع و مآخذ اثر به صورت الفبايي معرفي شده است .

در پايان كتاب چكيده خلاصه مطالب كتاب به صورت فارسي و انگليسي ارائه شده است

تهيه كننده: عباس رضازاده مقدم – دانشجوي دكتراي تاريخ و تمدن اسلامي – دانشگاه آزاد اسلامي مشهد