• عنوان كتاب: تاريخ تشكيلات در اسلام
• مؤلف: دکتر محمد رضا شهيدي پاك
  • Title: History of Islamic Administration
  • Author: Dr.Mohammad Reza Shahidi Pak
• ناشر: مركز بين المللي ترجمه و نشرالمصطفي(ص)
• محل نشر: قم
• سال نشر: 1393(چاپ دوم)
• موضوع: اسلام- حكومت اسلامي و سياست و دولت- تاريخ اسلام و اقتصاد
• بهاي كتاب: 180000 ريال
• شابك: 9-667-195-964-978

معرفی کتاب:

تاريخ تشكيلات، بخش اصلي تاريخ اجتماعي و سياسي و مهمترين نشانه تغييرات و حيات اجتماعي و پيشرفت ملت هاست.ظهور اسلام علاوه بر پيدايش دين جديد در جهان، باعث تغييرات اساسي و بنيادين در نظام اداري و نهادها و سازمان هاي دولتي در عرصه جهاني است. ديوانسالاري و دولت در سرزمين هاي اسلامي، داراي اصالت بومي و با بنيان ديني اسلامي است.

تأسيس حدود سيصد دولت مستقل و نيمه مستقل با شاخه هاي و زير مجموعه هاي گوناگون به وسيله مسلمانان در دوره اسلامي در جزيرة العرب، ايران، شبه قاره هند، آناتولي، ماوراءالنهر، غرب اسلامي، از دولت پيامبر خدا(ص) تا آخرين دوره كلاسيك خلافت اسلامي به وسيله ترك هاي عثماني توليد حجم عظيمي از معارف اداري را در پي داشته است.

از اول قرن سوم هجري توليد آثار كلاسيك در تشكيلات اسلامي آغاز شد. در منابع متأخر اسلامي از دولت با عنوان مخزن و از «علم دولت» ياد شده است. اين دانش كه بيانگر توانايي مسلمانان در اداره تحولات اقتصادي، نظامي، سياسي، اجتماعي و ديني است، به صورت ديوان ها، سازمان ها، ادارات و نهادها و مناصب و مشاغل و حِرَفي است كه آنها را اصطلاحاً «تشكيلات اسلامي» ناميده اند كه با عنوان«النظم الاسلامية والتراتيب الاداراية» نيز از آنها ياد شده است.

اين كتاب پژوهشي است كه تشكيلات را از نخستين دولت اسلامي كه پامبراكرم(ص) مؤسس آن بود، آغاز شد و سپس به تبيين استمرار قدرت اسلامي و شكل گيري هسته هاي اوليه ديوان ها و نهادها و سپس تبيين استمرار قدرت اسلامي و شكل گيري هسته هاي اوليه ديوان ها و نهادهاي اداري در عصر راشدين و نيز گسترش ديوان ها در عصر اموي با حفظ سير تاريخي پرداخته شده است كه مهمترين تشكيلات اسلامي مربوط به خلافت هاي بزرگ امويان اندلس، فاطميان قاهره و عباسيان بغداد است. ابتدا نهاد اصلي دولت (دارالخلافه) در عصر بزرگ ترين خلافت اسلامي يعني عباسيان و دولت هاي وابسته به آنها مانند سامانيان، آل بويه، غزنويان، سلجوقيان بررسي شده است و سپس نهادهاي اداري دولت هاي بزرگ پس از خلافت عباسي مانند: ايلخانان، مماليك مصر، خلافت عثماني و سلطنت صفويان كه به طور رقابتي، نهادهاي اداري سنتي را با تحولات جديدي تأسيس كردند معرفي شده است . مؤلف اظهار اميد واري كرده است كتاب حاضر كه از نخستين كتاب ها به زبان فارسي در باره تشكيلات اسلامي است، درآمدي بر تحقيقات گسترده در باره اين تشكيلات باشد.

كتاب «تاريخ تشكيلات در اسلام» نوشته آقای دکتر محمد رضا شهیدی پاک عضو برجسته هيأت علمي دانشگاه آزاد اسلامي قم با شماره كتابشناسي: 3040938 و با رده بندي كنگره : 1393 2ت945ش/231BP و رده بندي ديويي 4832/297 توسط انتشارات مركز بين المللي ترجمه و نشر المصطفي(ص) درسال 1393 براي دومين بار در قم چاپ و منتنشر شده. کتاب 392 صفحه دارد ، سخن ناشر پيش از فهرست مطالب ضمن معرفي منزلت و مرتبه علمي مؤلف اهداف انتشار كتاب را بيان نموده است و مي افزايد، اين اثر علمي براي رشته تاريخ تمدن اسلامي در مقظع كارشناسي ارشد به همت مؤلف تهيه و تدوين شده است. فهرست عناوين كامل و مطالعه و دسترسي به محتوا و مطالب كتاب را براي پژوهشگر آسان مي سازد. عناوين فرعي كتاب با عناوين اصلي ارتباط برقرار مي كنند. استفاده از منابع دست اول و معتبر به ارزش علمي اثر افزوده و همچنين اصطلاحات ديواني و تشكيلاتي و مناصب به ساده ترين شكل شرح داده شده است. جالب توجه اينكه مؤلف در پايان كتاب نمودار مناصب و سلسله مراتب آنها را در تشكيلات اسلامي ترسيم كرده است كه فهم ومفاهيم تشكيلات را آسان مي كند. عناوين اصلي موضوعات كه محنواي اثر را تشكيل داده، به 14 عنوان تقسيم شده كه فاقد شماره گذاري هستند و عناوين فرعي زير عناوين اصلي آورده شده است كه هريك به صفحات كتاب ارجاع مي دهد.

محتواي مطالب كتاب:

ü       كليات: به تبيين موضوع تحقيق و اهداف و ضرورت هاي تحقيق پرداخته است.

ü       تشكيلات در جزيره العرب پيش از اسلام را شرح داده است.

ü       حكومت پيامبر اسلام(ص) و مباني نظري و معرفي تشكيلات و مناصب پرداخته است.

ü       به معرفي نهاد خلافت پس از پيامبر(ص) تا سقوط بغداد اختصاص يافته است.

ü        نهاد وزارت در تشكيلات اسلامي و جايگاه آن در تشكيلات اسلامي و دولت ها را معرفي كرده است.

ü       سازمان ها و ديوان ها در دوره هاي خلفا و دولت هاي اسلامي را معرفي مي كند.

ü       ديوان هاي اقتصادي در دوره اسلامي را معرفي و توضيح داده است.

ü       سازمان ها نظامي مسلمانان يا ديوان جُند، تشكيلات و سلسه مراتب نظامي را توضيح مي دهد.

ü       ديوان قضا و تشكيلات قضايي و جايگاه مناصب را در سلسسله هاي اسلامي در دوره هاي شرح داده.

ü       نظام حِِسبه را در تشكيلات اسلامي معرفي مي كند.

ü       نظام شرطه در تشكيلات اسلامي را در دوره سلسله هاي اسلامي مي پردازد.

ü       وظايف ديني (نماز، حج، اوقاف، فُتيا و... ) را شرح داده است.

ü       ديوان هاي آب، ديوان آب قم و مرو را معرفي كرده است.

ü       پايان تشكيلات اسلامي و تغييرات و برخورد سنت در تشكيلات اسلامي را بيان مي كند.

در پايان پيش از فهرست منابع، چكيده (Abstract) به زبان انگليسي آورده شده است.

عباس رضازاده مقدم – دانشجوي دكتراي تاريخ و تمدن اسلامي – دانشگاه آزاد اسلامي قم