• عنوان كتاب: فرهنگ و تمدن اسلامي در عهد حفضيان در افريقيه قرون وسطي
• مؤلف : دکتر محمد رضا  شهيدي پاك
  • Title  :Islamic culture and civilization in Hafsids period in Ifriqga 

• Author: Dr.Mohammad Reza Shahidi pak                                              
• ناشر:  انتشارات علويون
• محل نشر: قم
• سال نشر: 1395
• موضوع: حفضيان –فرهنگ و تمدن اسلامي ، افريقيه و قرون وسطي – تشكيلات اسلامي – فرهنگ و آموزش اسلامي- تاريخ سياسي اجتماعي دولت حفضيان
• قيمت: 300000 ريال

معرفی کتاب:

پس از سقوط امپراتوري موحدين كه حدود صد سال(524-667هـ) بر مغرب و آندلس اسلامي حكومت كردند، چهار دولت : بني زيان، بني مرين، بني حفص و بني الاحمر در غرب اسلامي روي كار آمدند. مهمترين اين دولت ها كه خود را وارث موحدين كه براساس مهدويت شكل گرفت، مي دانست ، دولت حفصيان است. اين دولت در آغاز حكومتش حامي ارزشهاي مهدويت بود ولي بزودي مذهب و فرهنگ آنان تغيير كرد و خلفاي نخست حفصيان تصفيه حسابهاي خونيني با علماي شيعه انجام دادند.

دولت حفضي به دنبال حوادث بزرگ در شرق و غرب جهان ، در سال 625 هجري در افريقيه داراي اهميت تاريخي و ژئوپليتيكي بود، برفراز و نشيب و يرانه هاي تمدن ديرين كارتاژ ، اعلام استقلال كرد. منطقه نفوذ  ژئوپليتيكي آن فوق العاده ناپايدار بود . همين وضعيت تونس را در معرض هجوم دائم قدرت هاي خارجي قرار داده بود. اما دولت مردان حفضي كه از لحاظ كمي و كيفي نسبت به رجال سياسي معاصر خود در جايگاه برتر سياسي قرار داشتند و با ايجاد شبكه گسترده اي از روابط خارجي ، سياسي ، تجاري و فرهنگي با دول اروپايي و اسلامي و نيروهاي فعال در مديترانه در وضعيت تعادل و توازن قوا قرار گرفتند.

دولت مماليك پس از اين كه هجوم مغول را در مصر و شام متوقف كردندبا دولت حفصيان روابط دوستانه برقرار كردند و خلافت بغداد را به مصر و از و از آنجا به تونس انتقال داد ، جنگهاي صليبي شرق به سامانان نهايي خود رسيد و صليبي ها به تدريج در حال ترك سرزمين هاي شرقي مصر و شام بودند و نيروي خود را در شبه جزيره ايبري و مديترانه نشان دادند و در راه كشف قاره جديد آمريكا صرف كردند. آندلس نيز در آغاز حركت استرداد قرار گرفت و در آتش تفرقه اي مسلمانان مي سوخت و بسياري از شهرهاي آن سقوط كرد. حفصيان با تكيه بر آندلسي ها و اسپانيايي هاي مهاجر دولت خود را روي كار آوردند و اين همواره مايه ناخشنودي مغربي ها بود. شكل گيري قطب هاي بزرگ قدرت در اروپا و پيدايش امپراطوري عثماني روابط ويژه اي را در مديترانه ايجاد كرد كه در سرنوشت حفصيان مؤثر بود و سرانجام دولت حفصي بين قدرت هاي عثماني و اروپايي قرار گرفت و تونس در سال 982 هجري سقوط كرد و دولت حفصي به رغم نيم قرن مقاومت مردمي از صحنه قدرت و سياست مديترانه خارج شد.

دولت چهارصد ساله حفصي پديده بزرگ سياسي قرون ميانه بود كه پس از سقوط آندلس به صورت ديوارر حايل بين شرق جهان اسلام و غرب مسيحي ظهور كرد كه در بستري از مناسبات سياسي شكل گرفت و حوادث فرهنگي آن نيز در همين چهارچوب قابل بررسي است. سهم بالاي حفصيان در فرهنگ و تمدن اسلامي در تحولات كمي و كيفي آموزشي ، فرهنگي ، علمي بويژه نقش بني حفص در گسترش آموزش و نهادهاي آموزشي در افريقيه عهد حفصي دوره اي كم نظير و بسيار چشمگيراز تاريخ تعليم وتربيت اسلامي است . همچنين در عهد حفصيان پيشرفت هاي قابل توجهي در عرصه علوم و معارف اسلامي و طب ،علوم عقلي حاصل شد. سير رشد تصوف از موحدي از موحدين تا حفصيان از بديده هاي انساني غرب اسلامي است كه با ظهور محي الدين عربي شيخ اكبر همراه است. مدارس تصوف عهد حفصيان برهمه عرصه هاي زندگي سيطره داشت و اين چهره اي ماندگار از فرهنگ دوره حفصي است.

 كتاب فرهنگ و تمدن اسلامي در عهد حفصيان در افريقيه ، تأليف دكتر محمد رضا شهيدي پاك عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد اسلامي تهران مركز و استاد برجسته دانشگاه آزاد اسلامي قم  با شماره كتابشناسي:  3964452 و با رده بندي كنگره :1395،4ف9ش/3/25BT كه توسط انتشارات علويون قم در تابستان 1395 براي اولين بار در قطع وزيري متوسط و با جلد شميز چاپ و منتشر كه 000/300ريال براي آن قيمت گذاري شده است . کتاب  569 صفحه دارد و فاقد پيشگفتار يا مقدمه است ولي در ابتداي كتاب چكيده كامل كتاب خواننده را با يك نگاه با اهداف و محتويات كتاب آشنا مي سازد ، اين اثر داراي فهرست بندي مفصل ، كامل و متفاوتي كه در ديگر آثار مؤلف نيز ديده مي شود مطالب کتاب را دسته بندي كرده است . عناوين هريك از بابها ، فصول و قسم ها با عنوان كتاب ارتباط منطقي برقرار مي كند كه شايد گستردگي برخي مطالب هجم باب ها و فصول و قسم ها با يگديگر متفاوت كرده است كه شامل : سيزده باب و 64 فصل و 305 قسم است كه قسم زير فصول و باب ها آورده شده است. ارجاعات به صورت پاورقي آمده و در پايان كتاب چكيده به زبان انگليسي آورد شده و همچنين عبارات مجمل پشت جلد كتاب اهداف و تصوير كلي محتواي اثر را در ذهن خواننده متبادر مي سازد.

 اين كتاب يك اثر پژوهشي است كه به روش علمي كامل در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامي است كه اطلاعات مفصل و جالبي از جلوه هايي از فرهنگ و تمدن دولت و حكومت حفصيان مسلمان در افريقيه يا شمال آفريقا در سده هاي ميانه و قرون وسطي (627-982هـ.ق/1229-1574م) و ميزان و جايگاه اين سلسله در عرصه و ادوار فرهنگ و تمدن اسلامي براساس شاخصه هايي كه در سطور بالا اشاره شد به خواننده ارائه مي كند كه در سال 1382تأليف شده و نوبت اول آن در سال 1395 به چاپ رسيده است .

محتواي مطالب كتاب :

باب اول: مقدمه سياسي، تاريخي علمي بر دولت حفصيان «جلوه هايي از فرهنگ و تمدن دولت و حكومت حفصيان» در هفت فصل و بيست و يك قسم تعريف مي كند

باب دوم:  تاريخ سياسي و اجتماعي حفضيان در پنج فصل و بيست و يك قسم شرح داده است

باب سوم: روابط خارجي و ارتباط بين المللي حفضيان در دو فصل و هفده قسم پرداخته است

باب چهارم: نظام اداري و تشكيلات كلاسيك اسلامي دولت حفضيان را در هشت فصل و پنجاه و يك مي پردازد

باب پنجم: نظام و تشكيلات كشوري و انتظامي حِسبه در يك فصل و چهار قسم را معرفي كرده است

باب ششم: حبس (وقف) تشكيلات كشوري- مردمي در دو فصل و چهار قسم را شرح داده است

باب هفتم : ديوان جند حفصيان در چهار فصل و يازده قسم  معرفي مي كند

باب هشتم : ديوان شرطه ادارات انتظامي عصر حفضيان در يك فصل معرفي كرده است

باب نهم : نظام آموزش و پرورش و تغليم و تربيت در دوره دولت حفضيان و نقش بني حفض در گسترش آموزش ونهادهاي آن در افريقيه در چهارده فصل و پنجاه و چهار قسم مي پردازد

باب دهم: علوم و معارف و صنايع در دوره دولت حفضيان در پانزده فصل و هشتاد و نه قسم توضيح داده است

باب يازدهم: ادبيات در دوره حفضي را در يك فصل و سيزده قسم معرفي مي كند

باب دوازدهم: هنر در دوره حفضيان در دو فصل و بيست قسم پرداخته است

باب سيزدهم: اوضاع اقتصادي اجتماعي دولت حفضي را در دو فصل شرح مي دهد

در صفحات پاياني فهرست منابع و مآخذ اثر به صورت الفبايي معرفي شده است .

 تهيه كننده : عباس رضازاده مقدم – دانشجوي دكتراي تاريخ و تمدن اسلامي – دانشگاه آزاد اسلامي قم